Orta Düzeyde Zihinsel Yetersizliği Olan Birey:Zeka
Bölümleri(IQ 35-49) arasında tespit edilen bireylerdir.Zihinsel işlevler ile
kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel
akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile
destek eğitim hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan birey olarak
tanımlanmaktadır.
Bu gruba giren çocuklar okuma, yazma, matematik
gibi temel akademik becerileri öğrenebilirler.
Fiziksel özelliklerinde ve hareket gelişimlerinde normallere yakın bir
performans gösterirler. Dikkat süreleri ve ilgileri sınırlıdır.
Sosyal iletişim kurabilirler, ancak sosyal
kurallara uymakta çektikleri güçlük, ev ve okul yaşantılarında problem
oluşturabilir. Sözel yönlendirmeleri anlama, kavram ve genelleme yapabilme becerilerinde
yetersizlik görülmektedir.
Zihinsel engelin yanı sıra hiperaktivite veya
durgunluk, genel becerisizlik gibi özellikler taşıyabilirler.
Temel akademik becerilerin yanı sıra öz bakım
becerilerinde, iş ve çalışma becerilerinde eğitim alabilirler. Yetişkinlikte
kısmen ya da bütünüyle geçimlerini sağlayabilirler. Orta Düzeyde Zihinsel
Yetersizliği olan çocukların normal yaşıtları ile kaynaştırma yoluna gidilmesi
davranış kazandırma açısından çok önemlidir.
Fiziksel
Gelişim Özellikleri:
Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklardan
fiziksel gelişim ve hareket alanlarında normal yaşıtlarından pek farkları
yoktur ancak büyük ve küçük kas gelişimdeki gerilikten dolayı beden eğitimi
hareketlerinde, ritmik gösterilerde, top atma ve tutmalarda, kalem tutma ve el
becerisi gerektiren faaliyetleri yapmada normal yaşıtlarına göre gerilik ve
yavaşlık gösterirler.
Büyük ve küçük kas gelişimindeki geriliğe rağmen bu
gruba giren çocuklar oldukça iyi bir fiziksel güce de sahiptirler. Bu fiziksel
güçleri pozitif yönlere (sportif faaliyetler, oyun vs.) kanalize edilmediği
zaman olumsuz yönde kullanarak saldırgan eğilimlere dönüşebilir.
Dolayısıyla zihinsel engeli yanında davranış ve
uyum bozukluğu ile karşımıza çıkabilirler. Bu nedenle okulda mümkün olduğu
kadar normal yaşıtları ile birlikte sportif faaliyetlere (yüzme, atlama, koşma,
top oynama gibi) ve oyun becerisi geliştirebilmesi için oyunlara katılmaları gerekmektedir.
Zihinsel
Gelişim Özellikleri:
Akademik kavramları geç ve güç öğrenirler.
Soyut kavramları, terimleri ve tanımları çok geç ve
güç anlarlar.
Dikkat ve ilgileri kısa sürelidir, çabuk dağılır.
Kısa süreli bellekleri zayıftır.
Genellikle konuşmaya geç başlarlar.
Genelleme yapamazlar.
Kazandıkları bilgileri transfer edemezler.
Zaman kavramı geç ve güç gelişir.
Sosyal
Gelişim Özellikleri:
Sosyal olgunluk ve becerilerde normal yaşıtlarına
göre gerilik gösterirler. Bu nedenle daha çok kendi yaş grubu ile değil,
kendinden küçük çocuklarla arkadaşlık edip, oyun oynarlar. Mümkün olan her
fırsatta yaşıtları ile ilişki kurmaları sağlanmalıdır.
Yakın çevredekilerle kolay dostluk kuramazlar.
Kurdukları dostlukları uzun süre devam ettiremezler. Kolayca küser ve
dostlukları bozarlar ve yalnızlığı tercih etme eğilimindedirler.
Sosyal ilişkilerinde grupta daima başkalarına tabi
olma eğilimindedirler.
Sorumluluk almaktan çekinirler. Oyun ve toplum
kurallarına uymakta zorluk çekerler. Kuralları güç oyunlara ve sosyal
faaliyetlere katılamazlar. Kuralları bu çocukların anlayacağı ve uyacağı
seviyede basitleştirmeli ve bu tip faaliyetlere başarılı etkin katılımları
sağlanmalıdır. Oyun içinde karmaşık olmayan roller verilmelidir.
Bu çocuklar bazı alanlarda özellikle olumlu ve
olumsuz davranış geliştirmede öğretmenlerinden çok yaşıtlarından bilgi ve
beceri kazanırlar. Bu nedenle sınıflarda eğitim-öğretim süreci içinde normal
yaşıtları ile ilişki kurmaları sağlanmalı, bu özellikleri gösteren çocukların
kendi aralarında gruplaşarak birbirlerinin olumsuz davranışlarını pekiştirerek,
yeni olumsuz davranışlar geliştirmelerine ve sınıf içindeki diğer çocuklar
tarafından dışlanmalarına izin verilmemelidir.
Duygusal
Gelişim Özellikleri:
İlköğretim yıllarında tüm öğrencilerden beklenen en
önemli gelişim görevleri; okuma, yazma, temel aritmetik gibi akademik beceriler
ve oyun becerisi kazanmalarıdır.
Zihinsel engellilerin daha önceki yaşantılarındaki
başarısızlıklar yeni beceriler öğrenmelerinde isteksizlik ve güvensizlik
yaratır. Bir yandan bu isteksizlik ve güvensizlik diğer yandan algılamadaki
yetersizlikleri okulda kendilerinden beklenen becerileri kazanmalarında güçlük
yaşamalarına neden olmakta, böylece yaşanılan yeni başarısızlıklarda çocukların
benlik kavramları olumsuz yönde etkilenmektedir.
Bu çocukların kendileri hakkında olumlu duygular
beslemeleri için; çıtayı doğru yüksekliğe koyarak kendilerinin başarılı
hissetlerini sağlamalı ve her başarıları sonunda olumlu geri bildirimlerde
bulunmalıyız.
Ayrıca çocukların zayıf yanları üzerinde değil
güçlü yanları üzerinde durarak sınıf içi etkinliklerde küçük görevler vererek
bu çocukların olumlu benlik kavramı geliştirmelerine yardımcı olabiliriz.
Bu çocukların olumsuz benlik kavramı
geliştirmelerinde bebeklik döneminde annenin zihinsel engelli bir bebeğe sahip
olmaktan kaynaklı reddedici tavırları güvensizlik duygusunun gelişmesine neden
olmaktadır.
Cinsel
Gelişim Özellikleri:
Zihinsel yetersizliği olan çocukların cinsel
gelişimleri aynı gelişimsel özellikteki çocuklardan farklı değildir. Genellikle
zihinsel engellilerin cinsellikle ilgili davranışlarının daha ileri düzeyde
olduğu sanılmaktadır.
Bu durum bu çocukların cinsel içerikli
davranışlarının iyi denetleyememelerinden ve başka hiçbir alanda kabul görmemeleri
sonucu ergenliğe girdiklerinde cinsellikleri ile kabul görmeyi istemelerinden
kaynaklanmaktadır.
Ergenlikte zihinsel engelli çocuklar vücutlarındaki
değişikliklerin de etkisiyle çevreleri tarafından kabul görme isteğiyle
kendilerini cinsel obje olarak kullandırma eğilimindedirler. Bu noktada
çocuklara düzeylerine uygun cinsel eğitim verilmesi ve bu eğitimde olumsuz
davranışın cezalandırılmasından çok olumlu davranışın örneklenmesi büyük önem
taşımaktadır.
Ne
Yapabilirler?
*Kendi öz bakımlarını yapabilirler
*Yaşadıkları kentte ulaşım araçlarını
kullanabilirler
*Temel gramer kurallarına uygun konuşabilirler,
günlük konuşmaları rahatlıkla yapabilirler
*Telefonu, yazılı iletişim araçlarını rahatlıkla
kullanabilirler
*Başkaları ile işbirliği yapabilirler, temel
toplumsal kuralları bilirler ve uygularlar
*Alış-veriş yapabilirler, parayı kullanabilirler
*Karmaşık beceri gerektirmeyen, hayatlarını devam
ettirebilecekleri işlerde çalışabilirler
*Basit yemekleri ve günlük ev işlerini yapabilirler
*İşlerinde sorumluluk alabilirler
Ne
Yapamazlar?
*Şehirlerarası dolaşamazlar
*Özel eğitim desteği ile ilköğretim programını
bitirebilirler ancak yaşıtlarından daha geri beceri kazanabilirler
*Eğitimleri uzun ve sürekli tekrara dayalıdır
*Soyut ve felsefi kavramları anlayamazlar
*Anlatımları basittir
*Fikir belirten yazı yazamazlar
*Yüksek beceri gerektiren işlerde başarılı
olamazlar
*Karmaşık planlama, dikkat ve düzenleme gerektiren
etkinlikleri sürdüremezler
*Sorumluluk aldıkları önemli görevlerde yardıma
ihtiyaç duyarlar.
Orta
Düzeyde Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilerin Öğretmenleri, Sınıf İçinde
Neler Yapmalıdırlar?
Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan
öğrencilerin öğretmenleri sınıf içinde şunları yapmalıdırlar:
1. Çocuğu sınıf seviyesine yaklaştırmak için ders
sırasında ve dersten sonra özel çalışmalar planlanmalıdır.
2. Çocuğa normalin altında ve üstünde aşırı ilgi
göstermeden diğer öğrencilerin onu kabul etmesi sağlanmalıdır.
3. Sınıfta zihinsel yetersizliği olan çocuğun “Ben
diğerlerinden farklıyım” duygusuna kapılmasına yol açmayacak şekilde, normal
bir psikolojik hava yaratılmalıdır.
4. Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan
çocuklar, ortalama olarak bedence normale yakındırlar. Birçok durumda biricik
ek-siklikleri zihinsel açıdan gerilikleridir. Bu gerilik kolaylıkla duygusal ve
toplumsal uyumsuzluğa yol açabilir. Bunu önlemek için şu noktalara dikkat
edilmelidir:
a. Normal arkadaşları ile rekabete zorlanmamalıdır.
Başaramayacağı etkinliklere
yöneltmemelidir. Derslerde asgari başarıdan fazlası
ondan beklememelidir.
b. Başta anne ve babası olmak üzere,
çevresindekilerin, bu arada sınıf arkadaşlarının
çocuğa karşı anlayışlı davranmaları sağlanmalıdır.
c. Çocuğun duygusal ve toplumsal yaşamında gösterdiği
başarılı uyumlar daima teşvik
edilmelidir.
5. Çocuk, sınıfta ve okulda bazı basit
sorumluluklar yüklenmesine izin verilmelidir. Yazı tahtasını silmek, kapı ve
pencereleri açıp kapamak, bir masayı yerine çekmek, sınıfın temizliği ile
ilgilenmek, bazı ders araçlarını getirip götürmek onun okulda yapabileceği
işlerdendir. Bu işler yoluyla onun iyi ve yararlı birtakım alışkanlıklar
kazanmasına yardım edilebilir. Anne ve baba ile de temasa geçerek çocukta
düzen, temizlik işbirliği, sorumluluk duygu-su gibi niteliklerin gelişmesine
yardım edilebilir.
6. Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuğun
yaşamını elleri ile kazanabileceği hatırdan çıkarılmamalı; sağlık, güç,
dayanıklılık, kas işbirliği ve arkadaşları ile iyi geçimin, işçilikte başarının
koşullarından olduğu daima göz önünde tutulmalıdır. O halde çocuğun eğitiminde
sağlık, beden eğitimi, oyunlar ve iş eğitimine önem verilmelidir.
7. Çocuğa öğretilecek temel bilgiler iyi
seçilmelidir. Dikkat edilecek bazı noktalar şunlardır:
a. Yazı derslerinde hızdan çok, okunaklı yazmasına
önem verilmelidir. İş mektupları,
senet, dilekçe gibi etkinlikler-de alışkanlıklar
kazandırılmalıdır.
b. Çocuğa, dilin ses kurallarını ve yapısını
öğretmeye çalışmak zaman israfından
başka hiçbir şeye yaramaya-cağı için bunları
öğretilmesinden vazgeçilmelidir.
c. Matematik dersinde sayma, ölçme, para bozdurma
ve basit işlemler üzerinde
durulmalıdır.
d. Sosyal Bilgiler dersinde, içinde bulunduğu
toplum, temel alınmalıdır.
e. Fen Bilgisi dersinde, çocuğun günlük yaşamına
etkisi olan en basit bilgiler
verilmelidir.
8. Okulda kaldığı sürece çocuğa öğretilenlerde
daima ihtiyaçlarını dikkate alınmalıdır. Öğretilenler ısrarla tekrar
edilmelidir.
9. Çocuğa okulda kazandırılacak bütün bilgi ve
beceriler öğretmen tarafından verilecektir. Bazı boşlukların çocuk tarafından
kendi çabası ile telafi edebileceği düşünülmemelidir. Bu bilgi ve beceriler çok
yavaş bir tempo ile öğrenilecektir. Çeşitli yollardan tekrar tekrar sınırlı
bilgi ve basit becerilerin pekiştirilmesine gidilmelidir. Bu halde çocukların
ellerinde olmayarak karşı karşıya bulun-dukları zihinsel geriliği, öğretmen
olarak sabır ve anlayışla karşılamak gerekir.
10. Her şeyden önemlisi, çocuğa öğretilecek her
şeyi tam öğretmeden, kesinlikle başka bir şey öğretmeye kalkışılmamalıdır. Çok
şey öğreteyim derken, hiç bir şey öğretilmez ve dolayısıyla zaman boşa
harcanmış olur.
11. Anlatım ve beceri (özellikle Türkçe ve
Matematik) dersleri, genellikle seviye grupları içinde öğretilmeye
çalışılmalıdır.
12. Değerlendirirken normal zekâlı arkadaşlarına
göre değil, kendi zekâ sınırı içinde ne yapabileceği göz önünde tutulmalıdır.
13. Telefona cevap verme, telefon etme, mektup
yazma, postaya verme vb. etkinlikler öğretilmelidir.
14. Eve gelen elektrik, su, telefon vb. ihbarnameleri
okuması ve bu durumlarda ne yapılması gerektiği kavratılmalıdır.
15. Gazete okuma alışkanlığı kazandırılmalıdır (Bu
yapılmadığında, günlük yaşamda kullanmadığı için zamanla okuma alışkanlığını
kaybedebilir).
16. Basit ilk yardım ve sağlık bilgileri
öğretilmelidir.
17. Günlük yaşamda çok gerekli olan parayı tanıma,
kullanma, alış veriş yapma gibi eylemleri öğrenmesine yardımcı olunmalıdır.
18. Giyinip soyunma, temizlik, saç tarama, tırnak
kesme vb. kendisinin yapabileceği işler konusunda aile ile işbirliği
yapılmalıdır.
19. Temizlik araç ve gereçleri tanıtılmalı,
kullanmayı öğretmeli, evde pekiştirmesi sağlanmalıdır.
Orta
Düzeyde Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilerin
Aileleri
Neler Yapmalıdırlar?
Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin
aileleri şunları yapmalıdırlar:
1. Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuğun
beden ve zihin gelişimi normal çocuktan yavaş olmaktadır. Bu yavaşlık sezilir
sezilmez bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir. Buradaki görevli personelin
önerilerine uymak, düzenli bir beslenmeyi sağlamak ve çocuğu olduğu gibi kabul
etmek gerekir.
2. Çocuk aşırı düzeyde korunursa, güvensizlik;
aşırı düzeyde ihmal edilirse, düzensizlik olur. Çocuğa sürekli olarak “sen onu
yapamazsın, şunu beceremezsin” uyarıları ve telkinleri yerine, yapa-bileceği
işleri yaptırmak, yapabilecekleri için de teşvik etmek, başarılarından dolayı
övmek daha yerinde bir davranış olur.
3. Çocuğu gizlemek, utanç duyulan bir kimse olarak
görmek ya da sık sık onu suçlamak, onun bu özrünü kabul etmemek gibi hareketler
son derece yanlıştır.
4. Böyle çocuklar kaza ve hastalıklarda normal
çocuklar kadar kendilerini koruyamazlar. Onun için sık sık hastalanırlar, sık
sık kazalara uğrayabilirler. Ana-babaların dikkatli olmaları, koruyucu
tedbirler almaları gerekir.
5. Bu çocuklarda kas gelişimini sağlamak amacı ile
el becerilerine çok yer vermek gerekir. Örneğin; makasla kâğıt ve karton
kesmek, çekiçle çivi çakmak, bahçe çapalamak, kil ve renkli çamur vb.
maddelerle çeşitli cisimler yapma çalışmaları çok yararlı olur. Bu tür
çalışmalara bol bol fırsat verilmelidir.
6. Çocuğa soyunma, giyinme, yutkunma, yeme, içme
gibi alışkanlıkların kazandırılmasına erken ve gereken yaşlarda başlanmalıdır.
7. Bu çocuklar genellikle ve çoğunlukla sıkılgan,
içe dönük olurlar. Arkadaş edinmede güçlük çekerler. Onlara arkadaş sağlamada
yardımcı olmak amacıyla sık sık çocuk parkına ve bahçesine götürülmeli; hatta
anne ve babalar günlere, çarşıya, pazara, alışverişe beraberinde
götürmelidirler. Ayrıca çocuğa konuşma, düşündüklerini ve gördüklerini anlatma,
şarkı ve şiir söyleme gibi etkinlikleri yapabilme olanağı ve fırsatı
hazırlanmalıdır.
Orta
Düzeyde Zihinsel Yetersizliği Olan Bireylerin
Yararlandığı
Eğitim Ortamları
Ülkemizde ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan
bireylerin yararlandığı eğitim ortamları; eğitim ve uygulama okulları ile iş
eğitim merkezleridir.
1) Orta
Düzeyde Zihinsel Yetersizliği Olan Bireyler İçin Açılan Eğitim ve Uygulama
Okulları:
a) Genel eğitim programlarından yararlanamayan,
okul öncesi ve zorunlu ilköğretim çağındaki, ağır ve orta düzeyde zihinsel
yetersizliği olan bireyler için açılan gündüzlü özel eğitim kurumlarıdır.
b) Bu okullarda; öğrencilerin, öz bakım ve temel
yaşam becerileri ile işlevsel akademik becerilerini geliştirmek ve topluma
uyumlarını sağlamak amacıyla gelişimsel eğitim programları uygulamaktadır.
c) Sınıf mevcutları, okul öncesi eğitim
sınıflarında en fazla altı, diğer sınıflarda ise en fazla sekiz öğrenciden
oluşmaktadır.
d) Okul öncesi eğitimi sınıfından altıncı sınıfa
kadar sınıflarda iki özel eğitim öğretmeni; yedinci ve sekizinci sınıflarda
ise, bir özel eğitim öğretmeni ile bir usta öğretici veya iki özel eğitim
öğretmeni görevlendirilmektedir.
e) İş eğitim dersi atölye öğretmenlerince
okutulmaktadır.
f) Okul programı bireysel yeterliliklerine dayalı
gelişim özellikleri doğrultusunda bireyselleştirilmektedir.
g) Öğretmenler, her çocuğun bireyselleştirilmiş
eğitim programına göre hem grup eğitimi, hem de birebir eğitim yapmaktadırlar.
h) Öğrenci, bireysel yeterliliklerine dayalı
gelişim özellikleri dikkate alınarak uygun sınıfa yerleştirilmektedir.
i) Eğitim süresi 8 yıldır.
2) İş
Eğitim Merkezleri
a) Eğitim
uygulama okullarını bitiren veya zorunlu eğitim çağı dışında kalan zihinsel
yetersizliği olanlar ve / veya genel eğitim programlarından yararlanamayan özel
eğitim gerektiren bireylerin; temel yaşam becerilerini geliştirmek, öğrenme
gereksinimlerini karşılamak, topluma uyumlarını sağlamak, onları işe hazırlamak
amacıyla farklı konu ve sürelerde meslek kurslarının düzenlendiği, gün-düzlü
özel eğitim kurumlarıdır.
b)Sınıflarda bir özel eğitim öğretmeni ile bir
atölye öğretmeni / usta öğretici veya iki özel eğitim öğretmeni
görevlendirilmektedir.
c) Merkezde etkinlik süresi günde toplam altı ders
saatidir.
d)Eğitim süresi 3 yıldır.
e) Bir kurs programını tamamlayan kursiyer, farklı
bir kurs programından da yararlanabilmektedir.
